De PAS in de polder

Op 29 mei heeft de Raad van State het programma aanpak stikstof (PAS) naar de prullenbak verwezen. De PAS is in 2015 ontwikkeld om de uitstoot van stikstof terug te dringen, de effecten van stikstof op de natuur te verminderen en tegelijk ruimte te maken voor economische ontwikkeling. Op zich was dit een heel goed idee. De Nederlandse natuur lijdt flink onder een veel te hoge uitstoot van stikstof. Die uitstoot moet dus flink worden verminderd, maar tegelijk wil je Nederland niet op slot zetten. Een grote uitdaging voor de Nederlandse polder. En door de uitspraak van de Raad van State is deze uitdaging des te groter geworden.

Patstelling

Image by Wolfgang Heubeck from Pixabay

Voor 2015 leken de belangen van de agrarische sector en natuurorganisaties onverenigbaar. De één heeft ruimte nodig om boerenbedrijven te kunnen moderniseren en uitbreiden, de ander ziet een overschot aan ammoniak en stikstofoxiden neerdalen in kwetsbare natuurgebieden, met nadelige gevolgen voor de biodiversiteit. De PAS moest de patstelling doorbreken. Al deze tegengestelde belangen zouden worden meegenomen in één beleidsinstrument, een Houdini-act verpakt in een rekenkundig meesterstukje.

De filosofie is eenvoudig. Alle sectoren werken mee aan de daling van de stikstofuitstoot. Vooruitlopend op de verwachte positieve effecten konden alvast vergunningen worden verleend. De Raad van State zet een streep door die onderbouwing. Volgens de Raad is de daling van stikstof op natuurgebieden onvoldoende gegarandeerd. Daarmee is de natuur onvoldoende beschermd. Door dit besluit kunnen er per direct geen vergunningen worden verleend onder de PAS. De bij de Raad van State aangevochten vergunningen zijn vernietigd en een aantal vergunningsvrije activiteiten zijn nu vergunningplichtig.

De gevolgen van deze uitspraak zijn enorm. De PAS was hét instrument om toestemming te kunnen verlenen aan activiteiten die stikstof uitstoten — en dat zijn er nogal wat. Met name de agrarische sector, maar ook bijvoorbeeld de aanleg en verbreding van wegen en woningbouwinitiatieven komen in de problemen. Het is veel moeilijker of in sommige gevallen zelfs onmogelijk geworden om een vergunning te krijgen voor activiteiten die stikstof uitstoten.

Winnaars en verliezers

Veel mensen zien de uitspraak als een overwinning van de natuur. De overheid wordt nu verplicht om de natuur beter te beschermen tegen de te hoge uitstoot van stikstof. Als natuurliefhebber maak ik me al lang grote zorgen over de effecten van stikstof op onze natuurgebieden. Ben ik dan blij met deze uitspraak? Niet echt. Ik juich van harte toe dat de natuur beter wordt beschermd. Dat was op het gebied van stikstof echt onvoldoende. Maar tegelijk maak ik me grote zorgen.

De PAS-uitspraak zorgt voor grote onzekerheid bij ondernemers, die op individuele basis niet verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het stikstofprobleem. Ook maatschappelijk belangrijke projecten als woningbouw gaan door het besluit ‘op slot’. Een gevecht om stikstofruimte dreigt, en in zo’n gevecht hebben spelers met een goed gevulde portemonnee de meeste kansen. Dat leidt niet per se tot de beste oplossingen voor de maatschappij.

Een ander belangrijk effect is dat het draagvlak voor natuurbeleid ernstig wordt aangetast. Door de enorme omvang van deze uitspraak worden veel mensen getroffen. De door hen gewenste ontwikkeling kan niet doorgaan omdat er ‘een paar plantjes en beestjes in de weg zitten’. Voor veel mensen, niet alleen de direct betrokkenen, voelt dit buitenproportioneel. Zij hebben weinig begrip voor de Europese regels die onze natuur beschermen en stellen deze dan ook openlijk ter discussie. Los van het feit dat het moeilijk wordt om deze regels van onderop te veranderen, is het voor de natuur van groot belang dat er voldoende maatschappelijk draagvlak blijft voor de bescherming van de natuur. Dit PAS-debacle heeft dit draagvlak geen goed gedaan.

Bovendien zie ik de polarisatie die deze uitspraak heeft veroorzaakt. De betrokken partijen trekken zich weer terug in hun schuttersputjes, het vertrouwen is weg, het eigen gelijk viert hoogtij. Kortom, we zijn weer terug op het punt vóór 2015. De polder heeft gefaald in het vinden van een goede oplossing voor ons stikstofprobleem. Daar kan ik niet blij van worden.

Oplossingen

Minister Schouten heeft een commissie, onder leiding van Johan Remkes, gevraagd om met mogelijke oplossingen te komen voor vergunningsverlening na de PAS-uitspraak. Ik vrees dat deze commissie gaat voor de ‘makkelijke’ oplossing, het lijmen van de PAS. Het gevolg daarvan zal zijn dat alle nieuwe vergunningen worden aangevochten en we weer een periode in gaan van grote onzekerheid en stilstand op alle vlakken. Dat lijkt me geen wenselijk pad.

De stikstofuitstoot moet omlaag, mét respect voor alle belangen en in samenhang met andere maatschappelijke opgaves, zoals klimaat en volksgezondheid. Dat vraagt om een andere aanpak en een nieuw polderakkoord. Het is belangrijk dat we het eerst eens worden over de richting waarin we willen bewegen, een stip op de horizon die per regio kan verschillen. We zoeken geen nieuwe rekentruc, maar een gezamenlijk toekomstbestendig en vooral realistisch verhaal.