We hebben grote behoefte aan meer blauw in het bos

Milieucriminelen hebben vrij spel in onze natuurgebieden, daarom moet een nieuw kabinet investeren in opsporing en handhaving, betoogt Tijs de Bree.

(Dit opinie-artikel verscheen op 17 maart 2021 in De Volkskrant.)

Even naar buiten, rondje rennen of het bos in met de hond. Ik doe het graag en ben zeker niet de enige. Natuurgebieden worden massaal bezocht, zeker in deze tijd. En wees eerlijk, het is ook prachtig. Totdat motorcrossers de bosgrond openrijten. Overal plastic rotzooi ligt. Of drugscriminelen gif dumpen in het groen. Dan blijkt de kwetsbaarheid van de natuur.

Provincies trekken veel uit de kast om goed voor onze natuur en leefomgeving te zorgen. In Overijssel, waar ik gedeputeerde voor milieu ben, doen we dat langs drie sporen: met enorme inzet (miljoenen euro’s) werken we aan natuurherstel in 24 unieke Natura2000 gebieden. Daarnaast zijn dagelijks toezichthouders en buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) op pad in het buitengebied. En thematisch werken we aan problemen zoals plastic zwerfafval langs de oevers van onze rivieren. Dat pakken we aan door het project ‘Schone Rivieren’ te ondersteunen.

Maar het moet beter, want de leefomgeving staat onder druk.

Ik geef twee voorbeelden. Begin maart werden de cijfers over drugslabs en dumping van drugsafval gepubliceerd door de politie. In 2020 werden meer drugslabs ontmanteld dan het jaar ervoor en ook het aantal aangetroffen opslaglocaties van drugs lag hoger. Voor het vijfde jaar op rij een stijging. Het aantal ontdekte dumpingen van drugsafval daalde. Dat laatste lijkt positief, maar je kunt op je vingers natellen dat het drugsafval ongemerkt illegaal is gedumpt. Zoals in het afgelegen buitengebied en de natuurgebieden van Overijssel. Dit gaat gepaard met grote gevaren voor het milieu. De kosten om de rotzooi op te ruimen komen voor rekening van de getroffen grondeigenaren. De pakkans is laag. Dus hoogst zelden worden kosten op de criminele vervuiler verhaald.

Miljoenen plastic korreltjes

Een ander voorbeeld gaat over de rivieren; daarin dobberen miljoenen plastic korreltjes afkomstig uit de kunststofverwerkende industrie. Door slordig gedrag, lekkage of morsen, belanden deze zogenoemde ‘nurdles’ in de omgeving. De oorzaken zijn divers, zoals onoplettendheid, gebrek aan bewustwording en ontbrekende filters. Al 25 jaar wordt er gewerkt om dit probleem op te lossen. Maar nog steeds zit er een gapend gat tussen de wens om het probleem aan te pakken en de daadwerkelijke acties. De resultaten vallen tegen en de lekkage van plastic gaat gewoon door. Dus word je op elke wandeling langs de IJssel geconfronteerd met een berg afval en honderden nurdles.

Bij dit soort problemen schiet onze aanpak langs de drie sporen tekort. Sterker nog, veel milieucriminaliteit kán niet effectief worden aangepakt met bestuursrechtelijke handhaving en/of vrijwillige afspraken. Dat vraagt om inzet van opsporing en strafrechtelijke handhaving. En daar ligt al jaren geen prioriteit. Door dat gebrek schiet het stelsel van ‘vergunningsverlening, toezicht en handhaving’ (VTH) flink tekort.

Afgelopen week publiceerde de commissie-Van Aartsen haar rapport over het VTH-stelsel, getiteld Om de leefomgeving. Ook zij wees erop dat strafrecht en bestuursrecht in balans moeten zijn. De praktijk is anders. Onze provincie houdt zich vooral bezig met vergunningverlening, toezicht en handhaving bij evenementen of bedrijven. De vraag is groot en we stellen ons dienstverlenend op naar de maatschappij. Controle en toezicht zijn vooral gericht op de aangevraagde vergunningen door hen die te goeder trouw zijn. Denk aan een jaarlijkse controle of het reageren op meldingen, dat is het dan wel. Wie kwaad wil, kan de dans te makkelijk ontspringen. De capaciteit én expertise voor het opsporen van illegaliteiten is beperkt.

Toezicht

Ik zie een parallel met ons bedrijfsrestaurant in het Provinciehuis in Zwolle, ingericht volgens het ‘zelf bedienen en afrekenen’-concept. Iedereen haalt de lunch, scant de producten en rekent af. En het toezicht? Dat gebeurt met een steekproef bij het afrekenen. Jawel, bij het afrekenen. Dus, degene die netjes de lunchartikelen afrekent, wordt steekproefsgewijs gecontroleerd en de boefjes die fluitend met het dienblad weglopen ontspringen de dans. Althans, ze lopen nauwelijks kans om gecontroleerd te worden. Ons restaurant is een redelijke adequate weergave van het probleem.

Hoe nu verder? We moeten aan de slag, allemaal. Als provincie hebben we recent meer geld vrijgemaakt voor toezicht en handhaving in natuurgebieden vanwege de extra ‘coronadrukte’. Aanvullend gaan we samen met partners zoals grondeigenaren en (natuur)terreinbeheerders het toezicht en handhaving bundelen; bijvoorbeeld een maand lang met alle toezichthouders van alle organisaties controleren op illegaal motorcrossen.

Maar ik doe ook een dringende oproep aan het nieuwe kabinet: zorg voor ‘meer blauw in het bos’. Investeer fors in de ‘milieupolitie’ en de opsporing en strafrechtelijke handhaving gericht op milieucriminaliteit. Het Rijk zal moeten bijdragen aan de versterking én financiering van ons VTH-stelsel. Want onze natuur, onze leefomgeving is een nationaal belang.