Waarom de PvdA zich terugtrok uit de formatie – inbreng duidingsdebat 24 april

Dit is de inbreng van onze fractievoorzitter Annemieke Wissink bij het tweede duidingsdebat over de coalitievorming in Overijssel. 

Beste voorzitter, collega’s en andere betrokkenen,

Wij vinden het jammer dat we hier nu staan. Wij betreuren dat het nodig is om een tweede duidingsdebat te houden. Het zorgvuldig opgestelde advies van de informateur Geert Jansen is helaas niet houdbaar gebleken omdat wij, de PvdA Overijssel, besloten hebben ons terug te trekken uit de coalitie-onderhandelingen tussen CDA, Forum, VVD, ChristenUnie en PvdA.

Wij hebben hierover de afgelopen dagen veel vragen gekregen. Terechte vragen die een eerlijk antwoord verdienen. Daarom willen wij  jullie graag vertellen wat er is gebeurd, hoe we hebben gehandeld en waarom we bepaalde keuzes hebben gemaakt. Wij kiezen ervoor dat hier te doen, in een openbare Statenvergadering, omdat wij vinden dat dit de plek is waar die verantwoording thuishoort. We hopen hiermee recht te doen aan de ontstane situatie.

Na de verkiezingen hebben Tijs de Bree en ikzelf namens de PvdA-fractie een verkennend gesprek gevoerd met de informateur. Dat was op 30 maart. Onze inzet was een coalitie met CDA, VVD, GroenLinks, ChristenUnie en PvdA. Deze combinatie deed naar ons idee recht aan de verkiezingsuitslag, en was volgens ons in staat een stabiel en slagvaardig bestuur te vormen.

Op dat moment hadden wij Forum voor Democratie niet in beeld als een potentiële partner. Ons beeld van deze partij werd gevormd door de uitspraken van landelijke kopstukken, die mijlenver afstaan van onze waarden.

Wel hadden we ons al voor de verkiezingen voorgenomen om met iedereen het gesprek aan te gaan. Omdat wij geloven in de kracht van de dialoog, juist ook met mensen die anders tegen de wereld aankijken. Omdat wij recht willen doen aan het democratisch mandaat dat alle gekozen partijen van de kiezer hebben gekregen. En omdat wij geloven dat de belangen van onze achterban het best gediend zijn met een partij die meepraat, niet met een partij die zichzelf buiten het proces plaatst.

Bijeenkomst 5 april

Op 5 april hebben we op uitnodiging van de informateur nader kennisgemaakt met CDA, VVD, ChristenUnie, GroenLinks en Forum voor Democratie. Tijdens deze constructieve bijeenkomst hebben we verkend wat de mogelijkheden zijn.

Voor ons was een belangrijk onderdeel van deze bijeenkomst dat we met de vertegenwoordigers van Forum óók spraken over de landelijke politiek.

Dit was een confronterend en stevig gesprek. Maar er was ook wederzijds respect. De regionale Forum vertegenwoordigers waren duidelijk. Zij maakten helder dat de landelijke uitspraken niet die van hun waren. En zij reageerden ook adequaat op vragen die gingen over de opvattingen en positie van Forum in Overijssel.

Tijdens dit gesprek kregen wij het gevoel dat Forum Overijssel zich uit de schaduw van de landelijke politiek manoeuvreerde. Dit was voor ons een absolute voorwaarde voor een nadere verkenning. Samenwerking met Statenleden die de Haagse uitspraken van Forum voor Democratie zouden omarmen en/of herhalen, zou voor ons onbespreekbaar zijn geweest.

Toch gaf dit gesprek ons na afloop een onbestemd gevoel. Wat was daar nou feitelijk gebeurd? Langzaam realiseerden we ons dat we waarschijnlijk serieus met Forum om tafel zouden komen te zitten. Een optie dit we tot op dat moment als theoretisch hadden beschouwd.

Ik zal eerlijk zijn. Die realisatie gaf ons buikpijn. Het vooruitzicht om mogelijk vier jaar samen te gaan werken met vertegenwoordigers van een partij die landelijk zulke pijnlijke uitspraken doet, uitspraken die niet passen bij mijn en bij onze idealen, dat vonden wij ontzettend ingewikkeld. Ik voelde er in het begin ook niks voor, maar ik vond het tegelijk moeilijk om uit te leggen waarom. Kun je provinciale volksvertegenwoordigers zo hard veroordelen op uitspraken van landelijke kopstukken? Is dat voldoende basis om een partij met 6 zetels, een stevig mandaat van de Overijsselse kiezer, de deur te wijzen? Of is het juist onze democratische plicht om te blijven praten en te onderzoeken wat wél mogelijk is?

En niet op de laatste plaats: waarmee is onze achterban het meest gediend? Met een partij die aan tafel blijft zitten en kijkt wat er te halen valt? Of een partij die scherpe grenzen stelt en op principiële gronden anderen uitsluit?

Het zijn ontzettend ingewikkelde dilemmas. En natuurlijk hebben we erover gepraat. Eerst Tijs en ik als onderhandelaars, tijdens een lange wandeling over de Sallandse heuvelrug. Daarna met onze fractie, vervolgens ons bestuur en met verschillende mensen binnen en buiten Overijssel. En daarna hebben we overtuigend besloten om wél aan tafel te gaan zitten.

We wilden onderzoeken wat de mogelijkheden waren, met de volle overtuiging dat we op die manier de belangen van onze achterban optimaal zouden dienen. We bleven aan tafel, en we bleven praten.

En stap voor stap werden onze bezwaren weggenomen.

1. De Overijsselse vertegenwoordigers van Forum zagen de landelijke uitspraken niet als de hunne.
2. Forum Overijssel presenteerde een acceptabel programma met bespreekbare standpunten.
3. De Overijsselse Statenleden van Forum bleken constructief en respectvol het gesprek aan te gaan.

Onze achterban

Natuurlijk waren we ons zeer bewust van de gevoeligheid van een samenwerking tussen PvdA en Forum. Op basis van de landelijke politiek staat onze achterban negatief over een mogelijke samenwerking. En natuurlijk zagen we dat als een risico.

Daarom hebben we, vanaf het moment dat wij de kans op samenwerking met Forum Overijssel zagen toenemen, hierover gecommuniceerd binnen onze partij. Door e-mails aan onze leden, berichten op sociale media én een ledenbijeenkomst hebben we onze achterban in Overijssel geïnformeerd. De reacties waren wisselend. “Het is een lastig en pittig verhaal dat jullie in deze samenstelling willen gaan samenwerken, maak er het beste van en kom terug met een verdraaid goed onderhandelingsresultaat”, zo sprak een partijgenoot me aan. Grofweg een kwart van onze Overijsselse achterban was kritisch en had principiële bezwaren. Die bezwaren waren nagenoeg allemaal te herleiden tot de landelijke Forum-uitspraken. Eenmaal bekend met de Overijsselse situatie, vielen veel bezwaren weg.

Maar of we het nu leuk vinden of niet, de landelijke politiek heeft een grote invloed op de provinciale. Daarom is er ook intensief contact geweest met de landelijke partij. Belangrijke stappen en informatie in het informatieproces hebben we gedeeld met onze partijvoorzitter en partijleider.

Op geen enkel moment hebben wij of andere sleutelfiguren in onze partij de inschatting gemaakt dat de route naar een formatie onhaalbaar zou zijn. Al met al leek er een basis te zijn om serieus met elkaar op inhoud te gaan kijken of samenwerking mogelijk zou zijn. Op 16 april stemden we daarom in om het formatieproces in te gaan.

17 april

Na de presentatie van het definitieve advies, op woensdag 17 april ging het snel. Er stak een storm van kritiek op richting de PvdA. Eerst buiten onze provincie, daarna waaide deze over naar Overijssel. Op donderdagochtend nam het verzet verder toe. Rond het middaguur waren de eerste handtekeningenacties aangekondigd met als doel ons te overtuigen dat deze samenwerking een slecht idee was.

Achter de storm die voor de buitenwacht zichtbaar was, woedde een tornado aan interne kritiek. De PvdA Overijssel is weliswaar ‘van Overijssel’ maar óók en in de eerste plaats de Partij van de Arbeid. Een partij van leden die fundamentele waarden delen. Er kon geen misverstand over bestaan: een groot deel van onze achterban voelde zich in het hart geraakt  door ons voornemen om een samenwerking met Forum aan te gaan.

En in een storm verstomt elke nuance. Dat het hier in Overijssel gaat om Overijsselse Statenleden. Met Overijsselse opvattingen. Met Overijsselse achterban en kiezers. Met Overijsselse nuchterheid. Het was aan dovemansoren gericht.

Die storm van kritiek heeft ons persoonlijk, onze fractie en de PvdA Overijssel veel gedaan. En het maakte voor ons duidelijk dat de koers onhoudbaar was. Doorgaan was geen optie om de volgende redenen:

1. Het  onderhandelingsproces zou belast worden met veel negatieve aandacht, wat een onwenselijke druk zou zetten op de onderhandelingen.
2. Elk eindresultaat zou niet behandeld worden als een Overijssels coalitieakkoord, maar vooral een focuspunt zijn van de landelijke politieke discussie. Dat zou geen recht doen aan de inhoud en aan het proces.
3. Binnen onze partij moeten de leden altijd instemmen met een akkoord. Ongeacht de inhoud leek die instemming met de seconde meer onwaarschijnlijk, en een akkoord daarmee onhaalbaar.

Om deze redenen hebben we besloten om geen mooi weer te spelen, maar om direct uit de formatie te stappen. Het was een ontzettend ingewikkelde beslissing en we hebben deze direct en vooraf meegedeeld aan alle betrokkenen. Wij zijn daar volledig verantwoordelijk voor. Mijn excuses aan iedereen die dit heeft geraakt.

Welke lessen trekken wij als partij hieruit?

• Politiek is een aaneenschakeling van inschattingen en keuzes die je daarop baseert.  Wij hebben de onevenredige impact van de landelijke politieke discussie op Overijssel onderschat. Dat betreuren wij.
• De discussie in onze partij zal hierover  moeten worden gevoerd, maar niet ten koste van een formatieproces in ons Overijssel.

Hoe nu verder?

• Het is goed dat we nu dit debat hebben. Het geeft ons de gelegenheid  jullie helderheid te geven over de manier waarop de situatie is ontstaan. Ik dank jullie voor de gegeven ruimte.
• We hopen dat er snel een nieuwe informateur aan de slag kan en wil gaan. Wij wensen hem veel succes.
• Het is nu natuurlijk glashelder dat coalities met Forum én PvdA voor ons niet tot de mogelijkheden behoren. Verder staan wij open voor elk gesprek en zijn we bereid om bij te dragen aan elk mogelijke samenwerking.
• Wat betreft onze voorkeurscoalitie is er geen wijziging.