Aftrap Nationaal Warmtecongres 2020

Gedeputeerde Tijs de Bree trapte gisteren als digitaal gastheer het Nationaal Warmtecongres 2020 af. Hieronder lees je zijn openingsbijdrage.

Beste mensen, het is eervol om als provincie Overijssel de gastheer van het Nationaal Warmtecongres 2020 te mogen zijn. Helaas niet in Overijssel, maar bij u op het scherm. Ergens aan een keukentafel, op zolder of misschien hebt u voor het thuiswerken één van de kinderkamers heroverd? Een enkeling loopt misschien lekker buiten, oortjes in, hond mee, de frisse lucht in om de benen te strekken. Afijn, koffie ingeschonken, kat op schoot, hond aan de lijn, allemaal prima, we gaan aftrappen en dat wil ik doen met een persoonlijk verhaal. Ik neem jullie mee naar Overijssel, naar één van de mooiste steden aan de IJssel: Deventer.

En wel een heel bijzonder stukje van Deventer, namelijk het historische Bergkwartier. Ik woon hier sinds een jaartje, in de historische binnenstad, in een rijksmonument. Prachtig wonen, maar energetisch een ramp. Hét angstbeeld van elke bestuurder met duurzaamheidsambities en energie in portefeuille, zoals ik. Maakt u zich geen zorgen, ik word niet badend in het zweet wakker – daarvoor tocht het op onze slaapkamer teveel.

Maar nu serieus. Dat oude pand waar ik in woon moet worden opgeknapt. En dat pakken we voortvarend aan. Twee weken geleden kwamen de steigerbouwers. Binnen een mum van tijd stond een staketsel rondom de voorgevel. Een dag later kwamen de ‘wrappers’. Met enorme rollen krimpfolie werd de hele gevel tijdelijk ingepakt. Sindsdien maakt het voor het daglicht weinig uit of we de gordijnen open of dicht doen. Maar er was nog iets opvallends. Het werd meteen een stuk behaaglijker in huis. De warmte vloog niet meer zo snel naar buiten. Voor mij was dit wel een treffend voorbeeld van het belang van warmte. Ik was me in één klap, meer nog dan anders, bewust van de waarde van warmte.

Warmte uit afvalwater

En opeens ga je het dan overal zien. Bijvoorbeeld de warmte in afvalwater en afvalwaterzuivering. Een stukje verderop in Deventer ligt de wijk Zandweerd. Daar werken partijen als de gemeente Deventer, het waterschap, woningcorporaties en de provincie Overijssel samen aan een slim warmtenet. De warmte uit een rioolwaterzuivering vervliegt nu nog in de lucht of stroomt de IJssel in, maar krijgt straks een nuttige toepassing.

Eerst worden 500 nieuwbouwwoningen aangesloten. En op termijn wordt het aantal woningen mogelijk opgeschroefd tot 2000. Een ontwikkeling die wij als provincie van harte ondersteunen, en die inmiddels ook kan rekenen op een rijksbijdrage vanuit het Programma Aardgasvrije Wijken. Het gaat in dit project deels om nieuwbouw, maar ook over bestaande bouw. En daar zit onze grootste uitdaging. Want hoe gaan we al die honderdduizenden bestaande woningen, bedrijven en overheidsgebouwen die er al zijn, van het gas afkrijgen? Dat is niet makkelijk. Daarom zitten wij vandaag ook met z’n allen bij elkaar om hierover na te denken, inspiratie op te doen en ervaringen uit te wisselen.

Warmte uit afvalverbranding

Als gemeenten en provincies zitten wij op dit moment midden in het proces om te komen tot Regionale Energie Strategieën. Samen met tal van belanghebbenden denken wij na over de maatregelen die we nemen om de CO2-uitstoot in 2030 te halveren. Soms lijkt de RES alleen te gaan over windmolens en zonnepanelen, gaat het zeker ook over het vraagstuk warmte. Met name in Twente is dit een actueel thema: we hebben daar een grote afvalverbrandingsinstallatie van Twence die veel warmte genereert, veel industrie die restwarmte overhoudt en veel landbouw, waardoor mestvergisting een logische bron van nieuwe warmte kan zijn. Niet voor niets is het denken over warmtedistributie hier in een vergevorderd stadium. Recent nog tekende een aantal partijen in die regio een intentieovereenkomst voor een groot, regionaal warmtenet. Bierbrouwer Grolsch produceert inmiddels nagenoeg klimaatneutraal, dankzij de warmte die zij afnemen van Twence. En in Noord-Deurningen ligt inmiddels een biogashub; agrarische bedrijven kunnen biogas leveren en distribueren, en niet-agrarische kunnen daarmee duurzaam in hun warmtevraag voorzien. Het mooie is: deze initiatieven ontstaan veelal van onderop, en als decentrale overheid is het vooral onze rol om spelers aan elkaar te verbinden.

Warmtevisie

We doen ook andere dingen. Zoals u weet moeten gemeenten volgend jaar een warmtevisie opleveren, met een plan van aanpak hoe zij tot 2030 de warmte gaan verduurzamen in de wijken. Geen eenvoudige opgave. Zeker met de wetenschap dat veel gemeenten op dit moment met de coronacrisis en de geldzorgen over het sociale domein wel andere dingen aan hun hoofd hebben. Als provincie hebben wij een aanpak ontwikkeld, waarmee we gemeenten in een soort hogedrukpan kunnen helpen om een warmtevisie te ontwikkelen. Sprintsessies noemen we dat. Het werkt eigenlijk heel eenvoudig: we sluiten alle hoofdrolspelers samen met experts van onder meer de provincie en netwerkpartners een weekend lang op in een hotel of zalencentrum. Ze mogen er pas uit als er een concept-visie ligt. Het mes snijdt hierbij aan twee kanten: er ligt in een paar dagen tijd een goede basis voor een visie, en er is een gedeeld gevoel van eigenaarschap.

Maar er is meer nodig. Daarom roep ik de rijksoverheid op om gemeenten hierbij te ondersteunen. Zorg ervoor dat zij snel voldoende gekwalificeerde mensen en het juiste instrumentarium hebben om de warmte-uitdaging te hand te nemen. Er is behoefte aan heldere doelen en een vastberaden koers. Het doel is 2050 aardgasvrij, daar moeten we onverkort aan vasthouden, hoe moeilijk het ook is. En er is behoefte aan juridische instrumenten om ook echt te kunnen zeggen: “dan gaat deze wijk van het aardgas af”, of “warmtebedrijf, ook dit stukje van de wijk moet worden aangesloten”.

Terwijl we plannen maken voor de toekomst, investeren we ook nu al in kansrijke ontwikkelingen. We denken mee:

• In Hengelo waar met ondersteuning van het programma aardgasvrije wijken een landelijke pilot loopt om een woonwijk te verduurzamen;
• Ik noemde al het project in Deventer waar woningen worden verwarmd met warmte van de rioolwaterzuivering;
• In tuinbouwgebied de Koekoekspolder worden bedrijven al jaren verwarmd met aardwarmte uit een geothermiebron;
• En in Zwolle is de gemeente bezig met een project om met geothermie een aantal woonwijken te verwarmen. Ook dit proces volgen wij aandachtig.

U ziet: allemaal grote projecten, met vaak grote kosten. En met telkens een strijd tussen gemeenten, initiatiefnemers, provincie en rijksoverheid over wie deze kosten voor zijn rekening neemt. Als provincie verwachten we ook hier wat van het Rijk. Maar daar kunnen we niet op wachten. Vandaar dat wij onlangs als eerste provincie hebben besloten om zeven miljoen euro uit te trekken om nu projecten te helpen die anders niet van de grond komen.

En dan keer ik toch even terug naar mijn ervaring als “gewone”inwoner. Terug naar mijn leuke monumentale huisje met enkel glas (“nee dat mag u niet vervangen”) en mijn voorzetgevel van steigerbuizen en plastic folie. U begrijpt dat ik een moment heb overwogen de steigers maar permanent te laten staan. Maar ik voorzag een aanzienlijke discussie met de afdeling monumentenzorg van de gemeente Deventer en een minstens even fundamentele echtelijke crisis, dus die optie heb ik laten varen.

Dat is dus géén optie waarmee u iets kunt. Maar ik zie in het programma van vandaag gelukkig een groot aantal sprekers die garant staan voor veel inspiratie en ideeën die wél bruikbaar zijn. Zij zullen ingaan op vraagstukken als participatie, en bijvoorbeeld de verschillende manier waarop generaties naar de energie-uitdagingen kijken. Laten we bij alle gesprekken die we vandaag voeren, denken aan de inwoners en wijken waarvoor wij iets willen betekenen. Welke kansen zijn er voor haar of hem? Want zullen elkaar nodig hebben om de energietransitie tot een succes te maken!

Dank voor uw aandacht, een goed congres toegewenst.