Standpunt PvdA over internationalisering van het Hoger Onderwijs

Als docent aan de Universiteit Twente (UT) en kritisch volger van de verregaande verengelsing en internationalisering van het universitair onderwijs viel het me op dat de PvdA al jaren geen scherp standpunt uitdraagt over dit onderwerp.

De Maatschappelijke taak van de UT en andere universiteiten

Daar is wel alle reden toe, gezien het maatschappelijk belang van onderwijs en onderzoek. Niet alleen voor de ontplooiing van jonge mensen, maar ook voor een sterke kenniseconomie: hoger onderwijs is door veel achtereenvolgende coalitieregeringen in Nederland als essentieel voor toekomstige welvaart beschouwd. Als (grotendeels) technische universiteit dient de UT daartoe ingenieurs, onderzoekers en onderzoeksresultaten aan te leveren.

25 Jaar geleden is in Enschede daarom besloten meer masteropleidingen in het Engels aan te bieden om via internationale instroom de tekorten aan ingenieurs en onderzoekers in Nederland te helpen oplossen.10 Jaar geleden nam het toenmalige College van Bestuur, onder leiding van Victor van der Chijs, zich voor ook alle bacheloropleidingen Engelstalig te maken. Dat werd als een onontkoombare, natuurlijke ontwikkeling gepresenteerd: wij leiden global citizens op, Engels is de lingua franca van de wetenschap en de campus wordt een “inclusieve” gemeenschap met Engels als voertaal. Er werden ook veel bezwaren geopperd: verlies van het academisch Nederlands en van taalbeheersing in het algemeen, uitsluiten van Nederlandstalige studenten en medewerkers die het Engels onvoldoende machtig zijn en verlies aan kwaliteit in de kennisoverdracht. Deze bezwaren werden door van der Chijs afgedaan als koudwatervrees, of erger nog, xenofobie. Off the record werd erop gewezen dat de UT financieel niet zou overleven als de internationale instroom de negatieve demografische ontwikkelingen in de regio niet zou compenseren.

In 2022 was het aantal Nederlandse (technische) studenten niet afgenomen (wat wel was voorspeld), maar het aandeel van internationals onder de eerstejaars bachelors was enorm toegenomen tot gemiddeld 40%. Bij informatica steeg de internationale bachelor instroom dermate snel dat een numerus fixus moest worden ingesteld, waardoor ook Nederlandse studenten uitgesloten worden. Ook psychologie werd louter nog in het Engels gedoceerd, met 80% Duitse (!) studenten, die na het behalen van het diploma weer massaal naar Duitsland vertrekken.

Internationalisering als verdienmodel

De huidige bekostigingssystematiek van het hoger onderwijs beloont het vergroten van het aantal studenten (de “perverse prikkel”). Bij gebrek aan Nederlandse studenten wordt daarom internationalisering (of eigenlijk verengelsing) als verdien- en groeimodel wordt gebruikt. Dat universiteiten meer het eigen dan het landsbelang nastreven, blijkt onder meer uit het feit dat van de internationale technische bachelor studenten minder dan 25% ook een master in Nederland doet. En daarvan is weer minder dan de helft 5 jaar na het behalen van het master diploma nog werkzaam in Nederland. Voor de BV Nederland dus hoge opleidingskosten en beperkte meerwaarde.

Inmiddels zijn de maatschappelijke en politieke omstandigheden, waartoe de universiteiten zich hebben te verhouden, drastisch veranderd. D66-minister Dijkgraaf probeerde al tegemoet te komen aan problemen rond kamernood, uitpuilende collegezalen, hoge werkdruk voor docenten en de roep om behoud van het Nederlands als voertaal in het onderwijs, met zijn concept-wet Internationalisering in Balans. De huidige coalitie wil dat wetsontwerp aanscherpen en gelijktijdig 1 miljard op onderwijs en onderzoek bezuinigen. Ook ik steun, met de PvdA, de protesten tegen deze groteske bezuinigingen. Na jaren van groei in studentenaantallen, iets lagere groei van de bekostiging en dus stijging van de werkdruk, worden de universiteiten nu met het korten op budgetten geconfronteerd. De UT vreest een bezuiniging van minstens 30 miljoen met reorganisaties te moeten doorvoeren.

De universiteiten pleiten voor behoud van de eigen identiteit en hun onafhankelijke positie in het onderwijslandschap. Samen met bedrijven benadrukken zij het economisch effect van onderwijsinvesteringen. Zij stellen voor om aan de nieuwe wet tegemoet te komen via “zelfregulering”. Maar is dit ook hoe wij de maatschappelijke rol van universiteiten zien?

Naar mijn mening niet: in Nederland worden universiteiten voor 80% met belastinggeld gefinancierd en een groot deel van de studiekosten van studenten wordt met belastinggeld betaald. Een goede zaak, maar de universiteiten dienen zich dus zeer bewust te zijn van hun maatschappelijke taak: toegankelijk en kwalitatief goed onderwijs en optimale ondersteuning van de kenniseconomie. En de overheid dient die taak binnen het onderwijs- en onderzoeksbeleid in grote lijnen te specificeren en een bekostigingssystematiek daarop aan te laten sluiten.

Breng daarom de verengelsing en de maatschappelijke taak van universiteiten in balans:

– Behoud de toegankelijkheid en kwaliteit van het onderwijs met de eis dat bacheloropleidingen in het Nederlands worden aangeboden. Voor een beperkt aantal opleidingen moet wel de mogelijkheid gecreëerd worden deze ook in het Engels te volgen. Die uitzonderingen behoeven ministeriële toestemming op grond van, bijvoorbeeld, de aard van het vakgebied of de verwachte tekorten aan afgestudeerden op de arbeidsmarkt.

– Taalvaardigheid in primair het (academisch) Nederlands en secundair in het Engels dienen te worden opgenomen in de leerdoelen. Vice versa voor een Engelstalige opleiding. Zo blijven opleidingen breed toegankelijk, bevorderen we het gebruik van de landstaal en bereiden we hen voor op (mogelijk) een Engelstalige master en/of werkomgeving. Voor buitenlandse studenten die het Nederlands leren willen leren, maak je het aantrekkelijk om in Nederland te studeren en later te werken. Een functionele en evenwichtige internationalisering!

– Verminder de “premie” op extra studenten ten faveure van vaste bekostiging, die periodiek herijkt wordt aan de hand van maatschappelijke doelen. Deze zijn uitdrukkelijk niet alleen gerelateerd aan arbeidsmarkt en economie, maar ook aan cultuur en maatschappelijke behoefte.

– Versterk de interne controle op het bestuur door vertegenwoordigers van studenten en personeel in de medezeggenschap instemmingsrecht te geven op het beleid in al haar facetten, het beloningsbeleid van bestuurders, de begroting van de universiteit en de aanpak van de werkdruk.