Door: Evelyne Lammerding
Origineel artikel (klik)
Het stikstofbeleid verdween eind augustus in de prullenbak terwijl provincies al een heel eind op weg waren om er samen met de boeren wat van te maken. Greenpeace voert een zaak tegen de overheid. En er bestaan altijd nog Europese stikstofmaatregelen waaraan Nederland zich moet houden.
De regering laat de staat van de natuur verslechteren en moet zich aan het bestaande beleid houden. Dat stelt Greenpeace die om deze reden een rechtszaak heeft aangespannen tegen de overheid. Eerder dit jaar wees de rechter de claim van Greenpeace in een spoedzaak nog af. Greenpeace wil dat het kabinet zich aan zijn eigen beleid, het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NLPG) zou houden. De spoed zou volgens de rechter niet zo hoog zijn dat er aanleiding was voor een versneld oordeel.
Het nieuwe kabinet besloot vervolgens het NLPG zonder alternatief in de prullenbak te gooien. Je zou kunnen zeggen dat Greenpeace geen zaak meer heeft als zij wil dat het kabinet haar eigen beleid uitvoert als dat niet meer bestaat. Maar die vlieger gaat niet op.
Het kabinet kan het NLPG eind augustus dan wel hebben gesloopt, er bestaat ook nog Europese regelgeving. De bodemprocedure van de rechtszaak van Greenpeace dient 12 november. Europarlementariër en woordvoerder op dit onderwerp Bas Eickhout, acht de kans groot dat Greenpeace erin slaagt de zaak te winnen.
Nederland al lang gewaarschuwd
Er was al lang afgesproken dat Nederland de waterkwaliteit zou verbeteren, de stikstofuitstoot zou verlagen en dus ook wat aan het mestoverschot zou doen zegt Eickhout. In de praktijk is daar weinig van terug te zien.
‘Europa waarschuwt Nederland al langer voor problemen,’ zegt Eickhout. ‘De Europese Commissie ziet erop toe dat de regels worden nageleefd. Daarbij heeft zij zich coulant opgesteld en rekening gehouden met het gegeven dat Nederland dichtbevolkt is en een grote landbouwsector heeft.’
Keer op keer uitstel verleend
Het Europese beleid kent twee belangrijke elementen. Het direct voelbare element is de stikstofrichtlijn die ook gaat over de bescherming van de waterkwaliteit. In deze Nitraatrichtlijn uit 1991 is een maximale uitstoot bepaald waarmee duidelijk wordt hoeveel mest boeren mogen uitrijden. Eickhout wijst erop dat Nederland keer op keer uitstel is verleend om de normen te halen. ‘De eerste keer was in 2010. In totaal is vier keer uitstel gegeven, tot nu toe. De hoop was dat Europa uitstel zou blijven verlenen. Maar dat stopt nu.’
De klacht van de boeren is dat zij met de mest blijven zitten. ‘Die klacht klopt,’ zegt Eickhout. ‘Want linksom of rechtsom, Nederland heeft teveel vee voor wat we aankunnen. Dat weet iedereen. Alleen uitkoop kan daar iets aan doen.’
Natuur
Het tweede element in het Europese beleid is de natuur. Natura2000-gebieden moeten de natuur beschermen en daarom moet de stikstofneerslag die schadelijk is voor de natuur, snel omlaag. Snel, want 90 procent van de natuurgebieden in Nederland verkeert in slechte staat.
‘In het land hoor je vaak dat Europa de Natura2000-gebieden bepaalt, maar dat is niet zo. Europa stelt alleen eisen aan de bijzonderheid en de kwetsbaarheid van het ecosysteem. De landen wijzen zelf de gebieden toe.’
Nederland heeft dat onhandig gedaan, zegt Eickhout: ‘Nederland heeft veel kleine gebieden aangewezen als Natura2000-gebied. Boeren en natuur knallen daardoor vaak tegen elkaar aan. Maar vanaf het moment dat je een gebied toewijst als beschermd natuurgebied, heb je je daaraan te houden. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan je compenseren als er schade ontstaat in een natuurgebied.’ Doordat Nederland een lappendeken van natuurgebiedjes heeft gecreëerd, ontstaan op veel plekken problemen met neerdalend stikstof op beschermde gebieden. Daarbij: ‘Nederland is klein, dus ontstaat al snel een probleem.’
De Europese Commissie heeft nog niet naar boetes gegrepen. Maar Nederland moet wat doen.
Bas Eickhout, GroenLinks-PvdA Europarlementariër
Europa wil dat Nederland de natuur nu beter beschermt. ‘De Europese Commissie heeft nog niet naar boetes gegrepen. Maar Nederland moet wat doen. Greenpeace wil dat Nederland versnelt met het beschermen van de natuur. Ik ben geen jurist, maar ik denk dat Greenpeace de nalatigheid van Nederland goed kan aantonen.’
Risico ziet hij bij het onderdeel waarin Greenpeace moet aantonen dat je ook slachtoffer bent van die nalatigheid. ‘Hoe doe je dat? Daarop kan het mislopen.’
Houd de afspraken overeind
Wat kunnen provincies doen? ‘Provincies zijn al lang bezig om samen met boeren oplossingen uit te voeren en zijn daar ook de aangewezen overheid voor. Houd de afspraken overeind, de plannen levend. Het hele punt is dat er geld voor nodig is. Je wilt boeren compenseren als ze op een andere plek op een andere manier gaan produceren, of als ze stoppen. Het kabinet heeft met het schrappen van het beleid miljarden weggegooid.’
Eickout wil provincies op het hart drukken het contact warm te houden en geld opzij te zetten. ‘Als Greenpeace straks gelijk krijgt van de rechter kan de bal terug naar het kabinet. De facto zal het erop neerkomen dat de eerste plannen terugkomen. De boeren was geld voorgehouden. Europa gaat op een gegeven moment boetes opleggen. Het weggooien van de plannen gaat gewoon geld kosten.’
Overijssel koploper
Peter Hermans is Statenlid in de provincie Overijssel. ‘Wij hadden als eerste provincie van het land een programma ingediend. De plannen bestaan uit een drie-maal-drie aanpak: een programma waarin de natuuropgave, de leefbaarheid op het platteland en het toekomstperspectief voor de landbouw worden gekoppeld. Die drie aspecten hangen samen. De vorige regering liet al weten dat zij de leefbaarheid op het platteland liever niet mee financiert, maar alleen voor de natuuropgave en de toekomst van de landbouw wilde gaan. Voor ons is de leefbaarheid op het platteland geen kwestie van moeten, maar van willen. Alleen dan is een transitie ook mogelijk.’
Het Overijsselse programma kostte net zoveel als het huidige kabinet heeft opgenomen in het hoofdlijnenakkoord: 5 miljard euro. ‘In de hele pot zat toen nog 24 miljard. Wij wisten dat we een ferme claim neerlegden. Maar doordat het nieuwe kabinet bijna 20 miljard van de hele pot heeft verspild, is de hele financiële onderlegger down the drain gegaan.’
Overijssel had twee jaar gewerkt aan de plannen. ‘Er zijn heel veel boeren bij betrokken. Zij hebben veel tijd en energie gestoken in de plannen voor het Provinciale Programma Landelijk Gebied. Nu staan veel afspraken on hold. Veel boeren zijn teleurgesteld. Zij zien dat de lokale plannen vertragen of tot stilstand komen.’
En nu? ‘Volgens het NPLG moest er in september een tweede Provinciaal Programma Landelijk Gebied komen. Overijssel doet dat niet. Sinds september zitten we vast. We moeten eerst kijken wat nog kan met de 5 miljard euro.’
Boeren en natuurorganisaties in koploperprojecten
Wat Overijssel wel toegezegd heeft gekregen is zo’n 230 miljoen euro voor zogenaamde koploperprojecten. Die lopen vooruit op de plannen uit het Provinciaal Programma Landelijk Gebied van Overijssel. ‘Het gaat om dertig projecten waarin boeren samenwerken met terreinbeheerders. Deze kunnen doorgaan. Het geld komt uit de Spuk, specifieke uitkering,’ zegt Hermans.
Een voorbeeld is een project waarin boeren extensiveren; zij houden minder koeien per hectare en combineren deze nieuwe manier van veeteelt bedrijven met landschapsbeheer. ‘Zij werken aan natuurontwikkeling en daarmee is er perspectief voor de landbouw,’ illustreert Hermans. ‘Een koploperproject kan ook gaan om het terugbrengen van agrarische bedrijfsactiviteiten waarvoor woningbouw terugkomt. De aard en de omvang van de projecten verschillen.’
Volgens hem leert de ervaring dat goede voorbeelden aanstekelijk werken. ‘In een aantal gebieden bestaan veel plannen. Goede plannen worden uitgevoerd. Die vormen goede voorbeelden voor anderen. Daardoor ontstaat de wil op andere plekken om ook mee te doen.’
Nu nadenken over prioriteiten
Hermans meent dat provincies nu moeten nadenken over wat zij straks precies prioriteit willen geven. ‘Dat het NLPG is verdwenen is zuur voor de landbouw. Boeren deden enthousiast mee. En wij willen het liefst dat de transitie gebeurt op basis van vrijwilligheid. We kunnen alleen verder als we weten of er geld komt, hoeveel dat is en waaraan dat moet worden besteed. Van de Overijsselse plannen van 5,2 miljard moeten wij bekijken wat wel en wat niet kan.’
De druk op de natuur blijft aanhouden.
Peter Hermans, Statenlid in Overijssel
De water en klimaatmaatregelen zijn niet meer in zicht nu de rijksfinanciering opdroogt, stelt Hermans vast. ‘Het gat tussen 5 miljard euro en 230 miljoen is niet dicht te lopen. Het kabinet zegt dat we de doelen gaan halen. Als PvdA zeggen wij dat – als we natuur in stand willen houden – de Kaderrichtlijn Water urgenter wordt: 2027 is de wettelijke deadline. Ten tweede zeggen we dat het natuurherstel al een aantal jaren stilligt. Tegelijkertijd blijft de druk op de natuur aanhouden. Wij maken ons grote zorgen over de instandhouding van de natuur.’
Het kabinet bespreekt morgen (11 november) onder meer het nieuwste plan van de landbouwminister voor een nieuwe uitkoopregeling. RTL meldde afgelopen week dat ze daar 1 miljard euro voor wil uittrekken.
